Ceylanköy'ün, koyun keçi peşindeki yoksul bir köylü çocuğuyken, Köy Enstitülerince alınıp yeniden yaratılan Mehmet Başaran...

O'nu 2 yıl önce sonsuzluğa uğurladığımızda artık, o, 50'den fazla kitabın yazarıydı, yarım kalan çalışmaları dışında.

O, eğitim devriminin son çınarlarından biriydi. 1940’lı yıllardan başlayarak, bu topraklarda, Köy Enstitüleri’nin fışkırtığı köy- köylü odaklı yazınımızın en önemli temsilcilerindendi. 

Cumhuriyet Aydınlanmasının 'en unutulmaz eseri', Köy Enstitüleri’nin yetiştirdiği Başaran, kendi kuşağının şiirde ve düzyazıda, ‘köylü devrimi yapan ilk beşlisi’ içine girmeyi başarmıştı. Fakir Baykurt, Mahmut Makal , Dursun Akçam, Talip Apaydın kuşağındandı. Yoksul bir köylü çocuğunun bu başarısı, ‘Köy Enstitüleri mucizesi’ söyleminin, içi boş bir övgü değil, gerçek bir başarı öyküsü olduğunu somutlayıp kanıtlayan en parlak örneklerinden oldu.

‘Şiiri sokağa çıkaranlar olarak’ tanınan kent soylu şairler O. Veli, M.C. Anday, O. Rifat üçlüsünün yaptığını, bu beşli, ayağında çarıklarıyla başardılar. Şiiri, romanı köye getirdiler. “Orda bir köy var uzakta, gitmesek de görmesek de o köy bizim köyümüzdür” romantik palavrasını çöpe attılar.

Sabahattin Eyuboğlu ‘nun dediği gibi, Cumhuriyet Devrimi’ni köye götürmenin en kestirme yoluydu Köy Enstitüleri. ”Kırk bin köyün her birine, bir nefes devrim götürmenin en ucuz, en kestirme yolu....

” “Okur yazarlarla köylüler arasındaki utanılacak ayrılığın yakın bir gelecekte kalkacağı umudu, Aydınlanma umudu...

Mithat Paşa, Namık Kemal, Tevfik Fikret, Ziya Gökalp gibi cömert ruhlarıyla, Türk milleti için yüz yıldır istedikleri ama nasıl olacağını bilmedikleri cennet düşünü gerçeğe dönüştüren eylemin adı. Türk eğitimcilerin ilk özgün (orjinal) eseri, köy çocuklarının yaratıcılık destanı...”ydı.

(1) Denebilir ki Köy Enstitüleri her şeyden önce bir OKUYAN TOPLUM PROJESİYDİ.)